De Stichting Mikwe heeft als doel de herinnering levend houden aan de Joden uit de gehele Bommelerwaard, die in de oorlogsjaren 1940 – 1945 vanuit Zaltbommel weggevoerd zijn naar doorgangskampen als Vught en Westerbork of werkkampen, vervolgens op transport gesteld werden en vaak, direct na aankomst, om het leven gebracht werden in de vele concentratiekampen.
Daarnaast mogen ook zij niet op deze vermelding ontbreken, die in de onderduik zijn overleden of vermoord, hetzij vanuit het “Apeldoornse Bos” naar Auschwitz weggevoerd en daar vermoord werden of in een Japans concentratiekamp in Nederlandsch Oost Indië het leven lieten.
Wij zijn Dr. Aart Vos, voormalig secretaris en thans adviseur van onze Stichting, veel dank verschuldigd voor de nauwgezette wijze, waarop hij alle gegevens boven water wist te halen en opgetekend heeft, zoals in deze publicatie vermeld. Hoewel hij zijn uiterste best gedaan heeft, kan het toch voorkomen, dat de gegevens niet helemaal juist of onvolledig zijn. In dat geval gelieve u dit aan ons te laten weten.
De schrijfwijze van de namen is niet altijd eensluidend. De gegevens zijn gebaseerd op de vermeldingen, die ook terug te vinden zijn op www.joodsmonument.nl. (JM).
{tab Joodse huizen in Zaltbommel}
Download het complete kaartje met namen en toelichting via deze link
Deze plattegrond is een bijlage bij de uitgave getiteld "Als ik in Vught ben probeer dan eens te schrijven..." De ondergang van de joodse gemeenschap in Zaltbommel, Rossum en Herwijnen (ISBN 978-90-70545-39-0 of via Bol.com). Dit boek en deze plattegrond zijn een uitgave van de Stichting Mikwe Zaltbommel (www.mikwe.nl).
Minnebroederstraat 4
• Maurits Samuël de Jong (Rotterdam, 1 juni 1920 – Sobibor, 16 juli 1943).
• Annie Rozet Wijnman (’s-Gravenhage, 20 februari 1922 – Sobibor, 16 juli 1943).
Na de vlucht van voorganger Arie Elburg naar Engeland nam onderwijzer Mau de Jong diens taken waar. Hij kwam uit Rotterdam waar hij door het bombardement niet meer kon wonen. In 1942 trouwde hij met de Haagse winkeliersdochter Annie Wijman. Het jonge echtpaar vestigde zich later aan de Oliestraat 50.
Gamerschestraat 13
• Mozes van Straten (Zaltbommel, 29 januari 1889 – Sobibor, 28 mei 1943).
• Amalia Kahn (Bödefeld, 15 december 1894 – Sobibor, 28 mei 1943).
• Jacob Adolf van Straten (Zaltbommel, 9 maart 1927 – Sobibor, 28 mei 1943).
• Michel van Straten (Zaltbommel, 8 februari 1928 - Sobibor, 28 mei 1943).
Mozes en Amalia hadden een winkel in o.m. porselein. Van Straten handelde ook in lompen. De twee zonen, Sjakkie en Chellie, moesten van de Rijks HBS in Bommel af en gingen in 1941 naar het Joodsch Lyceum
in Den Bosch. Mozes van Straten was een actief bestuurder van de joodse gemeente.
Amalia was o.a. druk in het Comité Kinderpostzegels.
Gamerschestraat 27
• Emanuël Jacob de Vries (Veenendaal, 19 november 1882 – Auschwitz, 27 november 1942).
• Mathilda van Straten (Zaltbommel, 22 januari 1894 – Auschwitz, 27 november 1942).
• Francina Henrica de Vries (Zaltbommel, 19 november 1926 – Auschwitz, 27 november 1942).
Emanuël was sinds 1921 slager in Zaltbommel. Dochter Fransje moest in 1941 naar het Joodsch Lyceum in 's-Hertogenbosch.
Gamerschestraat 29
• Gustav Israël Meyer (Keulen, 28 december 1880 – Auschwitz, 7 december 1942).
• Johanna Sara van Blijdenstein (Ruhrort, 9 januari 1899 – Auschwitz, 7 december 1942).
• Frederika van Blijdenstein-Sternfeld (Zutphen, 23 juli 1856 – Vught, 7 mei 1943).
• Ida van Blijdenstein-Wihl (Krefeld, 5 maart 1863 – Sobibor, 14 mei 1943).
Het echtpaar Meyer-Blijdenstein was slachtoffer van de Kristallnacht. Gustav belandde in Dachau. Na zijn vrijlating vluchtte het echtpaar naar Zaltbommel. Gustav was in Keulen slager. Rika van Blijdenstein-Sternfeld kwam in 1892 uit Duitsland naar Zaltbommel. Zij was de oudste joodse inwoner. Niet lang na haar deportatie overleed zij in kamp Vught.
Op de joodse begraafplaats ‘Bossche Poort’ bevindt zich een gedenksteen. De weduwe Ida van Blijdenstein-Wihl week in 1938 van Duitsland uit naar Zaltbommel.
Waterstraat 28
• Ilse Rose (Holzminden, 14 januari 1926 – Warschau/Getto, 1942)
Ilse Rose kwam uit Bielefeld. Zij werd als vluchtelinge opgenomen in het gezin Hes. In Bommel legde zij met succes het toelatingsexamen voor de HBS af. Toen de bezetter haar opriep terug te gaan naar Bielefeld
strandde zij in Gelsenkirchen. Vandaar werd zij naar het Getto van Warschau gedeporteerd.
Waterstraat 6
• Hester Hes-van Leeuwen (Berghem, 23 september 1868 – Auschwitz, 27 november 1942).
Zij was de moeder van Hugo en diens zusters Anna, Josina en Hulda die met hun gezinnen werden vermoord. Zoon Arnold en zijn gezin overleefden de oorlog. Op de joodse begraafplaats aan de Van Rossemsingel
bevindt zich voor haar een gedenksteen.
Waterstraat 21 (vm. Hotel Gottschalk)
Bij overval op 8 juli 1944 doodgeschoten:
• Mietje Wolff (Amsterdam , 13 november 1925 – Zaltbommel, 8 juli 1944).
• Hendrikus van de Laak (Vught, 24 februari 1880 – Zaltbommel, 8 juli 1944).
Bij overval gepakt:
• Catharina Bonte (Amsterdam, 2 augustus 1897 – Auschwitz, 6 september 1944).
• Jetta Bonte (Amsterdam, 17 maart 1888 – Auschwitz, 6 september 1944).
• Marianne Abrahamson-Wolff (Amsterdam, 5 april 1892 – Auschwitz, 6 september 1944).
Op onderduikadres overleden:
• Salomon Jacob Abrahamson (Utrecht, 2 maart 1887 – Zaltbommel, 8 februari 1943).
In het hotel verborg Henri van de Laak elf joodse onderduikers. Drie leden van de familie Arnold Hes en drie van de familie Van Dijk konden zich na de overval op 8 juli 1944 stilhouden en overleefden de oorlog. Eigenaar Van de Laak en de joodse serveerster Mietje Wolff werden neergeschoten. De gezusters Bonte en Marianne Abrahamson, Amsterdams familieleden van Van Dijk, werden naar Auschwitz gedeporteerd en vergast. Salomon Abrahamson stierf eerder, waarschijnlijk aan kanker. Hij werd onder de vloer in het hotel begraven. Een van de onderduikers was Alex Hes. In 2012 deed hij zijn verhaal over de onderduikperiode. Op YouTube is het verhaal te zien en te horen.
Korte Steigerstraat 4
• Arie Elburg (Hilversum, 15 oktober 1900 –Tjimahi/Java, 19 april 1944).
Elburg was de voorganger van de joodse gemeente. Met zijn vrouw en het bevriende echtpaar Koppens kon hij kort na de Duitse inval naar Engeland vluchtten. Allen reisden na een kort verblijf in Engeland door naar
Ned. Indië. Arie Elburg stierf in een jappenkamp. Zijn vrouw Rozetta Pels overleefde.
Gasthuisstraat 31
• Bernard van Gich (Rotterdam, 15 november 1906 – Buchenwald/Kdo. Mariënberg, 13 april 1945).
Van Gich was o.m. actief in de graanhandel en onderhield een dienst per boot van Zaltbommel naar Rotterdam. Toen hij opgeroepen werd om naar een werkkamp voor joden te gaan, vluchtte hij met zijn vrouw Jet Mok naar Frankrijk. Daar werd hij gepakt en kwam in Buchenwald terecht. Zijn echtgenote, die zeer actief was in het maatschappelijk leven van Zaltbommel, overleefde de oorlog.
Kerkstraat 47
Samuël Koppens (Sint Oedenrode, 1 januari 1887 – Bogor/Java, 2 april 1943).
Koppens was voorzitter van de joodse gemeente. Zijn werkzaamheden omvatte o.m. activiteiten in de exportslachterij. Met zijn vrouw en dochter Meta en het echtpaar Elburg vertrok hij kort na de Duitse inval naar
IJmuiden en trof daar een visser die hen naar Engeland bracht. Vandaar gingen zij naar Ned. Indië. Koppens kwam om in een jappenkamp. Meta en echtgenote Bets van Dijk overleefden de oorlog.
Ruiterstraat 15
• Eva Hijmans (Zaltbommel, 31 december 1895 – Auschwitz, 27 november 1942).
• Rozetta Hijmans (Zaltbommel, 28 oktober 1871 – Auschwitz, 27 november 1942).
De gezusters Hijmans, dochters uit een groot gezin, waren geliefd en vormden een middelpunt in het joods leven van Zaltbommel. Zij woonden boven de voormalige slagerij van hun vader Andries. Eva was actief in het joods verenigingsleven.
Boschstraat 91
• Izak Mozes van Straten (Zaltbommel, 25 augustus 1906 – Blechhammer, 31 mei 1944).
• Elisabeth Leefsma (Amsterdam, 31 januari 1905 – Auschwitz, 27 november 1942).
Izak was ‘handelsagent levensmiddelen’. Het echtpaar was verre van rijk en voorzag in het levensonderhoud door ook lootjes te verkopen. Izak werd uit de trein naar Auschwitz gehaald om als dwangarbeider in Blechhammer te werken. Elisabeth ging alleen verder en stierf in de gaskamer.
Boschstraat 72
• Betje Marcus (Zaltbommel, 23 maart 1873 – Auschwitz, 27 november 1942).
• Izak Marcus (Zaltbommel, 12 januari 1871 – Auschwitz, 27 november 1942).
Izak Marcus was veehandelaar. Izak was ongehuwd en woonde met zijn eveneens ongehuwde zuster samen.
Boschstraat 65
• Simon Hendrix (Zaltbommel, 19 januari 1868 – Sobibor, 21 mei 1943).
• Rebecca Oppenheimer (Veghel, 25 september 1869 – Sobibor, 21 mei 1943).
• Hinda Brückner (Molodycz, 27 januari 1898 – Auschwitz, 27 november 1942).
Simon was in zijn werkzame leven manufacturier. In 1942 kwam de uit Duitsland gevluchte Hinda Brückner na vele omzwervingen als dienstbode bij het echtpaar wonen. In Duisburg had zij samen met haar zuster een
winkel in textiel die in de Kristallnacht werd verwoest.
Boschstraat 39
• Louis Joosten (Zaltbommel, 11 november 1901 – Malapane, 15 juli 1943).
• Crisje Blom (Uithoorn, 13 juli 1899 – Auschwitz, 27 november 1942).
• Betty Joosten (Zaltbommel, 25 juni 1936 – Auschwitz, 27 november 1942).
• Machiel Meijer (Max) Joosten (Zaltbommel, 27 juli 1932 – Auschwitz, 27 november 1942).
• Herman Joosten (Zaltbommel, 19 december 1909 – Malapane, 31 juli 1943).
De broers Louis en Herman hadden een slagerij. Louis trouwde, Herman bleef vrijgezel. Louis was zeer sportief: hij kegelde, voetbalde en rende wiel. Daarnaast was hij een geliefd lid van het Bommels mannenkoor.
Herman was lid van de Vrijwillige Brandweer. Max moest naar de joodse lagere school in Den Bosch. Het gezin Joosten nam Kurt Falkenstein, een vluchteling uit Duitsland, voor een tijd in huis. Crisje en de kinderen
werden vergast. Herman en Louis stierven als dwangarbeider in het Silezische Malapane.
Boschstraat 32
• Hugo Hes (Zaltbommel, 31 juli 1896 – Blechhammer, 31 maart 1944).
• Sara Groenewoudt (Eindhoven, 26 april 1898 – Auschwitz, 27 november 1942).
• Hester Hes (Zaltbommel, 23 juni 1925 – Auschwitz, 27 november 1942).
• Kaatje Hes (Zaltbommel, 17 augustus 1928 – Auschwitz, 27 november 1942).
• Hartog Andries Groenewoudt (Aarle-Rixtel, 5 april 1865 – Auschwitz, 27 november 1942).
Hugo Hes was kleermaker en had een kledingzaak. Hij was lid van de kerkenraad. Dochter Kaatje (Kitty) moest in 1941 naar het Joodsch Lyceum in Den Bosch. De vader van Sara, Hartog Groenewoudt, woonde sedert
het overlijden van zijn vrouw bij het gezin Hes. Groenewoudt was ritueel slachter van de joodse gemeente Eindhoven.
Boschstraat 15
• Anna Kahn-Hes (Oss, 30 mei 1894 – Auschwitz, 27 november 1942).
• Edith Kahn (Wermelskirchen, 10 november 1924 – Auschwitz, 31 december 1942).
• Ilse Kahn (Wermelskirchen, 26 augustus 1923 – Auschwitz, 28 februari 1943).
In 1931 kwam het gezin Kahn (vader Simon stierf in 1932) vanuit Duitsland naar Zaltbommel. Anna Kahn had een winkel in babykleding, maar verkocht ook hoeden. Dochter Ilse werkte in de ’hoedensalon’.
Met haar zus Edith vormde zij een vriendenclub met de joodse jongeren uit Gorcum en ’s-Hertogenbosch. Ook bij het gezin van Anna Kahn woonde een vluchtelinge uit Duitsland: Hedwig Falkenstein. In 1941 verhuisde zij naar een oom en tante in Amsterdam. Vandaar werd zij naar Auschwitz gedeporteerd. Daar werd zij in oktober 1942 vergast.
Nonnenstraat 27
• Sientje van Straten-Frank (Zaltbommel, 31 maart 1871 – Auschwitz, 27 november 1942).
Sientje was gehuwd met Mozes van Straten, koopman in paraplu’s, die in 1938 overleed. Het echtpaar kreeg twee kinderen. Sara overleed een jaar na haar geboorte in 1906. Izaäk kwam in 1944 in Blechhammer om het leven.
Nonnenstraat 29
• Izaak Hendrix (Kerkdriel, 12 maart 1894 – Blechhammer, 31 maart 1944).
De ongehuwde Izaak Hendrix ventte met de fiets textiele waren uit in de omgeving van Zaltbommel. Later werd hij tuinderskecht.
Koningin Wilhelminaweg 44
• Levie van Dijk (Rossum, 23 juni 1891 – Ludwigsdorf, 4 april 1943).
• Josina Hes (Oss, 29 april 1893 – Auschwitz, 27 november 1942).
Het echtpaar Van Dijk-Hes was kinderloos. Levie was van beroep vertegenwoordiger in vleeswaren. Josina was onder meer voorzitster van de joodse damesvereniging. Levie van Dijk kwam door uitputting in een dwangarbeiderskamp om het leven.
{tab Joodse huizen in Herwijnen}
Molenstraat 10
• Bernard Salomon van Straten ( Herwijnen, 3 mei 1881 – Sobibor, 14 mei 1943).
• Sophia van der Sluis (Vlijmen, 27 augustus 1897 – Sobibor, 14 mei 1943).
• Manuël van Straten (Herwijnen, 4 oktober 1913 – Sobibor, 9 juli 1943).
Bernard van Straten, broer van Mozes, was slager. Zoon Manuël studeerde in Rotterdam en verloofde zich in 1939 met Gonny Bromet.
Manuël verrichtte dwangarbeid in de Achterhoek. Via Westerbork kwam hij in Sobibor waar hij evenals zijn ouders werd vergast.
Waaldijk 144
• Mozes van Straten (Herwijnen, 5 juni 1891 – Sobibor, 28 mei 1943).
• Jeanette van Blijdenstein (Ophemert, 19 februari 1892 – Sobibor, 28 mei 1943).
• Manuël van Straten (Herwijnen, 25 mei 1920 – Sobibor, 28 mei 1943).
Op het woonhuis aan de Waaldijk 144 staan nog steeds de letters ‘Vleeschhouwerij’. De slagerij was van Mozes van Straten, de broer van bovengenoemde Bernard. Zoon Manuël (‘Maantje’) moest in 1941 naar de door de Nazi’s opgerichte joodse school in Gorcum. Maantje zette zich na de Kristallnacht in voor joodse vluchtelingen waarvoor hij in het dorp geld inzamelde.
{tab Joodse huizen in Rossem}
Maasdijk 70
• Abraham David van Gelder (Leerdam, 10 november 1901 – Sobibor, 9 juli 1943).
• Hester Mozes (Rossum, 28 augustus 1906 – Sobibor, 11 juni 1943).
• Josina Elise van Gelder (Leerdam, 20 april 1930 – Sobibor, 11 juni 1943).
• Emilie Abraham van Gelder (Rossum, 26 maart 1934 – Sobibor, 11 juni 1943).
• Silo Rozinus van Gelder (Rossum, 7 augustus 1937 – Sobibor, 11 juni 1943).
• Jacoba Mozes (Rossum, 11 mei 1872 – Sobibor, 14 mei 1943.
Aan de Maasdijk bevond zich de winkel in manufacturen van A. Mozes die na diens overlijden in 1941 door zijn schoonzoon werd overgenomen. Bram van Gelder en zijn vrouw Hester hadden drie kinderen. Van Josina zijn enkele ontroerende brieven bewaard gebleven die zij in de oorlog, in Rossum en in kamp Vught, aan een vriendin schreef. De kinderen werden met hun moeder met het beruchte kindertransport naar Sobibor gestuurd. Vader Bram verbleef op dat moment aan de Moerdijk om dwangarbeid te verrichten.
Jacoba Mozes, tante van Hester Mozes, woonde in. Zij was gepensioneerd onderwijzeres van de lagere school in Hurwenen.
Koningstraat 9
• Louis Stranders (Rotterdam/Charlois, 9 november 1879 – Sobibor, 14 mei 1943).
• Margaretha Hendrix (Zaltbommel, 26 maart 1877 – Sobibor, 14 mei 1943).
Stranders had een slagerij. Tegenover Louis Stranders woonde zijn zoon Ies met zijn vrouw Margaretha Hendrix. Het echtpaar kon in Noord Limburg onderduiken en overleefde de oorlog. Dochter Greetje (zie hieronder) bleef bij haar grootouders die in Kerkdriel een onderduikadres hadden gevonden. Zij moesten door verraad terugkeren naar Rossum.
Koningstraat 8
• Margaretha Carla Stranders (Rossum, 11 juni 1938 – Sobibor, 21 mei 1943).
Greetje Stranders werd, bijna vijf jaar oud, met haar grootouders naar Westerbork gedeporteerd.
Vandaar ging zij, een week later dan haar grootouders, naar Sobibor.
{/tabs}
