Waar Joden volgens de Joodse gebruiken leven, zijn mikwes te vinden, rituele baden die vanouds in het dagelijks leven een belangrijke rol speelden, en dat in sommige kringen nog steeds doen.
De betekenis van het mikwe
Getrouwde Joodse vrouwen in de vruchtbare leeftijd maken het vaakst gebruik van het mikwe, tenminste als ze zich aan de gebruiken houden. Omdat ze na iedere menstruatie onrein zijn geworden, moeten ze zich ritueel zuiveren met een onderdompeling in het bad, anders is seks – uiteraard met de eigen echtgenoot – verboden. Verder wordt iedere bevalling gevolgd door een bezoek aan het mikwe. Een onderdompeling in het mikwe is ook verplicht bij een traditioneel Joods huwelijk, of wanneer niet-Joden zich bekeren tot het Jodendom. En zo zijn er nog wel een paar gelegenheden waarbij Joden, mannen en vrouwen, zich in het mikwe onderdompelen om rein te worden.
Verder wordt in het mikwe vaatwerk van niet Joodse herkomst ondergedompeld, om het volgens de voorschriften geschikt te maken voor gebruik in een Joods huishouden.
Het is overigens wel voorschrift dat de baders na een grondige reiniging thuis in het mikwe stappen. Het water van het mikwe is geen fysieke reiniging. Eén volledige onderdompeling volstaat. Het te water gaan gebeurt onder toezicht en wordt begeleid door zegenspreuken die zijn ontleend aan de Tora.
Het goede water
Het mikwe zoals dat in Zaltbommel staat ziet eruit als een betegelde bak in de vloer, waar men met een trapje in afdaalt (in Zaltbommel niet meer aanwezig). Het bad moest worden gevuld met een bepaalde minimum hoeveelheid ‘natuurlijk water’ of ‘levend water’, dat wil zeggen vloeiend grondwater of regenwater. In dit geval moet dat regenwater zijn geweest. Het natuurlijke water werd verzameld in een bak, een ‘put’, die via leidingen uitkwam op het eigenlijke bad. Na de aanleg van waterleidingen in de steden en dorpen kon het natuurlijke water in het bad worden aangevuld met water uit de kraan (‘tapwater’). Kraanwater werd echter, en wordt nog steeds, als minderwaardig beschouwd.
Aan het badwater werd net zo veel verwarmd water toegevoegd dat het een aangename temperatuur had. Daarbij moest het waterniveau tot borsthoogte reiken.
In Zaltbommel is het bassin achter het eigenlijke mikwe de ‘put’ of waterbak. De put heeft in een aparte ruimte gestaan, samen met de stookplaats met ketel waarin het water werd verwarmd. De muur tussen het bad enerzijds en het reservoir met de ketel anderzijds is er nu niet meer.
Detail van de plattegrond van de bestaande toestand uit 1903, met de muur tussen het bad en de stookplaats annex ‘put’.
Collectie Regionaal Archief Rivierenland
Impact
Veel Joden vinden dat de omschrijving van het baden in het mikwe als ‘rituele reiniging’ niet ver genoeg gaat. Het is volgens hen een ‘spirituele reiniging’, een metafysische handeling. Luister maar naar de rabbijn die aan het woord is op de in het Mikwe vertoonde film.
Daar tegenover staat dat Joodse vrouwen het ritueel vaak verstikkend vinden en een aantasting van hun waardigheid als mens. Wanneer Joodse mannen in dezelfde mate als vrouwen gebruik zouden moeten maken van het mikwe, zou het snel gedaan zijn met het Joodse badhuis, zo is de gedachte.
Hoe dan ook, feit is dat het tegenwoordig vrijwel uitsluitend orthodox Joodse vrouwen en – in veel mindere mate - mannen zijn die een mikwe gebruiken zoals het bedoeld is. In kringen van meer wereldse Joden wordt het ritueel niet opgevoerd. Dit in tegenstelling tot een aantal andere Joodse gebruiken en rituelen waar men in die kringen wél graag uiting aan geeft.
Desondanks wordt het mikwe algemeen beschouwd als één van de beeldbepalende onderdelen van de Joodse cultuur.
‘Het bad der Hoogduitsche Jooden, te Amsterdam’, gravure van Casper Philips Jacobz. naar P. Wagenaar, 1783. Collectie Joods Historisch Museum
