Leerlingen van De Spelwert legden witte rozen bij de twee Stolpersteine (foto Theo Boogaard)
ZALTBOMMEL - Voor het huis aan de Konining Wilhelminaweg 44 zijn vorige week de laatste twee Stolpersteine gelegd met daarop de namen van Levie van Dijk en zijn vrouw Josina van Dijk-Hes. In totaal liggen nu 58 gedenkstenen voor vermoorde Joodse inwoners in Zaltbommel, Rossum en Herwijnen
Stolpersteine zijn overal in Europa te vinden en zijn een initiatief van Gunter Demnig, zoon van een SS'er. Het plaatsen van de stenen aan de KW-weg ging gepaard met een kleine ceremonie, bijgewoond door onder meer enkele nabestaanden, (oud-)bestuursleden van Stichting Mikwe, burgemeester Pieter van Maaren en leerlingen van OBS de Spelwert.
Alex Hes
Hen Meesterman, voorzitter van Stichting Mikwe, lichtte toe dat het Stolpersteine project in belangrijke mate mogelijk is gemaakt door de in 2013 overleden sponsor Alex Hes, een neef van Josina Hes. Verder hebben oud-voorzitter Sia Mozes, Hen Meesterman en Aart Vos een belangrijke bijdrage geleverd.
Welvarend
Historica Ester Vink vertelde het levensverhaal van het echtpaar Van Dijk. Ze waren welvarend en het huis dat het echtpaar in 1932 liet bouwen werd door de familie erg modern gevonden, met de ronde erker en ‘binnen veel chroom want dat hoefde je niet te poetsen'. Kort na hun deportatie in november 1942 werd Josina Hes vermoord in Auschwitz. Levie van Dijk werd afgebeuld in het gruwelijke dwangarbeiderskamp Ludwigsdorf en bezweek in voorjaar 1943.
Het huis werd door een Duitse instantie in beslag genomen en is door meerdere beruchte NSB'ers bewoond. Pas in 1951 kon het pand worden overgedragen aan de nabestaanden. Aansluitend op dit levensverhaal werden de Stolpersteine gelegd door Hen Meesterman, Sia Mozes en Rosalie Blitz-Hes (een achternicht van Josina
Hes).
Kaddisj
Indrukwekkend was het Kaddisj, een gebed dat vaak opgezegd wordt na overlijdens, gelezen door Jacqueline Frankenhuis.
Tot slot legden de leerlingen van De Spelwert witte rozen bij de Stolpersteine. De leerlingen deden dit jaar mee met het educatieproject van het MuseumAtelier, waarin zij leerden over de jodenvervolging door een bezoek aan museum Het Mikwe in Zaltbommel. Scholen die volgend jaar willen deelnemen, kunnen inschrijven via
'Dit had niet nodig moeten zijn'
Eén van de familieleden zei na afloop: "Dit had niet nodig moeten zijn”. Een bittere constatering. Toch was er ook blijdschap, vanwege de aandacht en erkenning. Want, zoals Hen Meesterman een Joods gezegde aanhaalde: "Je bent pas vergeten als men niet meer over je spreekt.”
Met het leggen van de Stolpersteine is hieraan een bijdrage geleverd.
"Um den Stein lesen zu können, muss man innehalten und sich bücken. Mit dem Kopf und dem Herzen stolpern"
(Gunter Demnig)
