Voormalige Synagoge van Zaltbommel

Dit is de locatie van de voormalige Synagoge van Zaltbommel
De geschiedenis van Joods erfgoed in Zaltbommel laat de rol zien die de synagoge speelde in de Joodse gemeenschap en hoe het lot van dit gebouw verbonden is met de tragische gebeurtenissen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

Geschiedenis en locatie

• Voor 1804: Woonhuizen
  De Joodse gemeenschap in Zaltbommel had lange tijd geen eigen gebouw waar diensten gehouden konden worden. Er werden ruimten in woonhuizen gehuurd, maar dat was behelpen. Dankzij het toenemende aantal Joodse inwoners van de stad werden deze ruimten spoedig te klein. In de Franse tijd kon een huis worden gekocht op de hoek van de Kloosterstraat en de Minnebroederstraat, in de buurt van het voormalige Minderbroedersklooster. Na een verbouwing werd hier in 1804 een synagoge ingewijd. Tegen de synagoge aan stond een schooltje voor Joodse kinderen. 
  We zien de synagoge en het aanpalende schooltje als plattegrond op de kadastrale minuut van 1832, voorzien van de nummers 839 (‘Israël. Kerk’) en 840 (‘Israël. School’). In de synagoge moet een ritueel bad zijn ingericht, een mikwe. Een synagoge zonder mikwe was namelijk onbestaanbaar. Er zijn geen afbeeldingen van dit gebouw, we weten dus niet hoe het geheel eruit gezien heeft.

• Bouw en locatie: De synagoge werd gebouwd op de hoek van de Kloosterstraat en de Minnebroederstraat, in het hart van Zaltbommel.  Zo rond 1850 was de synagoge te klein geworden voor de Joodse gemeente. Bovendien was het gebouw bouwvallig en brokkelde de voorgevel af. Met de gemeente Zaltbommel werd wat grond geruild, waardoor er ruimte vrijkwam om de synagoge uit te breiden. Het hele gebouw kon worden rechtgetrokken en naar achteren uitgebouwd. 
  Er bestaan tekeningen uit 1862 van de synagoge, met de plattegrond en de voorgevel die men in gedachten had. De voorgevel is inderdaad zo uitgevoerd, maar de indeling van de synagoge werd heel anders dan op de plattegrond. Er kwam geen bad links van de ingang van de ‘Israëlitische kerk’, maar in de  - niet getekende - uitbouw aan de achterkant van de synagoge. De school is verhuisd, want de ruimte waarin deze was ondergebracht is in 1863 bij de synagoge getrokken. Het gebouw markeerde een periode waarin de Joodse gemeenschap in de stad groeide.
• Rol in de gemeenschap: De synagoge diende niet alleen voor religieuze diensten, maar was ook een centrum voor sociale en educatieve activiteiten, samen met het naastgelegen Nutsgebouw.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog

• Gebruik door de bezetter: Tijdens de oorlog werd de synagoge gebruikt als opslagruimte voor inboedels van Joodse inwoners die uit hun huizen waren verdreven. Sommige waardevolle objecten werden verborgen in het Nutsgebouw of overgebracht naar Amsterdam.
• Beschadiging: De voorgevel van de synagoge raakte zwaar beschadigd door een granaatinslag. Ondanks deze schade bleven sommige elementen, zoals de Heilige Arke en de bima, bewaard.

Na de oorlog

• Ontmanteling en hergebruik: Na de oorlog werd de Joodse gemeente van Zaltbommel opgeheven. Het interieur van de synagoge, waaronder de Arke en bankjes, werd overgedragen aan synagoges in 's-Hertogenbosch en Gorinchem.
• Latere bestemming: Het gebouw bleef nog enige tijd in gebruik als opslagruimte en werkplaats. In 1949 werd het verkocht en verbouwd tot confectieatelier. Van het oorspronkelijke gebouw bleef slechts het muurwerk over.

Hedendaagse herinnering

• Contouren in nieuwbouw: Ondanks protesten werd de synagoge gesloopt. Het nieuwe appartementencomplex dat op dezelfde plek is gebouwd, heeft contouren die herinneren aan de oorspronkelijke synagoge.
• Mikwe Museum: Het naastgelegen mikwe (ritueel bad) is behouden gebleven en fungeert nu als een museum dat de herinnering aan het Joodse leven in Zaltbommel levend houdt.

De voormalige synagoge van Zaltbommel